‘De afvalsector zit in het hart van de circulaire economie’

Van afval nieuwe grondstoffen maken: dat is de missie van PreZero. Maar hoe verander je een traditionele afvalverweker in een bedrijf dat zijn geld verdient in de circulaire economie? In de zorg is te zien hoe zo’n circulair model van de grond komt.

“De afvalsector zit in het hart van de circulaire economie”, vertelt Barbara Huizink, directeur innovatie van PreZero Nederland. “Europa wil in 2050 volledig circulair zijn. Dus zijn de uitdagingen op het gebied van grondstoffen heel groot. Hoe kunnen we materialen behouden en meer hergebruiken? Hoe we met ons afval omgaan, is daarbij cruciaal: dat is de schakel om de grondstoffenkringloop te sluiten.”

PreZero maakt van afval grondstoffen voor nieuwe producten en materialen. Een complexe opgave: geen enkele afvalstroom is hetzelfde. Voor elk soort afval moet worden uitgezocht hoe het een nieuwe bestemming kan krijgen. Samen met klanten pluist PreZero uit hoe afvalstromen precies in elkaar zitten. Hoe wordt het ingezameld? Uit welke materialen bestaat het? Wat kan hergebruikt worden? Wat kan worden gerecycled? Welke toepassingen zijn er voor de verwerkte materialen? En wie is in die nieuwe grondstoffen geïnteresseerd?

Samenwerkingen

Huizink: “Veel bedrijven zijn ervan overtuigd dat ze alles zelf kunnen doen. Maar om innovatief te zijn, moet je dat idee helemaal loslaten – zeker in een circulaire economie waarin iedereen van elkaar afhankelijk is. Daarom werken we samen met allerlei partijen. We bouwen een ecosysteem van partners om onszelf heen.”

Dat gaat om klanten, maar ook om wetenschappers en start-ups die technieken ontwikkelen voor het verwerken van specifieke afvalstromen. “Start-ups gaan honderd keer sneller dan grote gevestigde bedrijven. We verzamelen als het ware speedbootjes om het grote containerschip van PreZero heen.”

“Het is onze rol om al die partijen bij elkaar te brengen. Gesprekken beginnen altijd met het vaststellen van het probleem: waar lopen we tegenaan? Vaak zie je dat iedereen daar een eigen definitie van heeft. Soms lijkt het alsof een afvalstroom om technische redenen moeilijk te verwerken is, terwijl het er eigenlijk om gaat dat personeel niet goed weet hoe het afval gescheiden moet worden”, legt Huizink uit. “Pas als je het probleem helder hebt, kan je naar een oplossing toewerken.”

Zero Waste

PreZero heeft zichzelf een intrigerende vraag gesteld: wat is de rol van een afvalverwerker in een wereld waarin er geen afval meer is? “Dat is een wereld waarin het restproduct van de één, de grondstof van de ander is”, stelt Huizink. “Wij faciliteren dat proces door afvalstromen te sorteren en er weer bruikbare grondstoffen van te maken. Wij zitten middenin een transitie waarin we van traditionele afvalverwerker veranderen in een leverancier van secundaire grondstoffen.”

Vrijwel alle waardeketens gaan fundamenteel veranderen, denkt Huizink. Om grondstoffenketens efficiënt te sluiten, probeert het internationaal opererende PreZero bij zoveel mogelijk bedrijven een ingang te vinden. Dat gaat in de ene sector makkelijker dan in de andere. Zo is het nog niet gelukt om producenten van windturbines om tafel te krijgen – terwijl windturbinewieken door het gebruik van ingewikkelde materialencombinaties notoir moeilijk te recyclen zijn. In de zorg gaat dit sneller: “In ziekenhuizen is de hoeveelheid afval die geproduceerd wordt heel zichtbaar. Veel producten worden maar één keer gebruikt. Dat vergroot het gevoel van urgentie en het besef dat het anders moet. Je ziet in de medische sector dan ook allerlei werkgroepen rondom het thema duurzaamheid ontstaan.”

Circulariteit in de zorg

Het ErasmusMC in Rotterdam is één van de koplopers op het gebied van afvalreductie in de zorg. Nicole Hunfeld is projectleider van het Green Team Intensive Care en apotheker van die afdeling. “In het ziekenhuis kan je niet om het afvalprobleem heen”, vertelt ze. “Tijdens COVID werd dat nog eens uitvergroot, want de afvalbakken stonden allemaal buiten op de gang, in plaats van in de kamers.

Je zag een massale hoeveelheid afval staan, en tegelijkertijd waren veel van diezelfde materialen niet leverbaar. Dat voelde heel raar.” Voor Hunfeld was dat een wake-up-call die ervoor zorgde dat ze ambitieuze plannen is gaan maken om de afvalberg in de zorg te verkleinen.

De zorgsector is goed voor maar liefst 4 procent van al het afval dat we in Nederland produceren. Uit hygiënisch oogpunt wordt veel met wegwerpproducten gewerkt, die ook nog eens steriel verpakt zijn. Na gebruik is veel materiaal ‘besmet’ en moet het apart worden afgevoerd. Al dat besmette afval belandt nu nog in de verbrandingsoven. “Als wij iets aan onze werkwijze veranderen, moeten we altijd eerst bedenken of het veilig is”, zegt Hunfeld. “Je kan scharen met bloed niet zomaar in een bak gooien. Die moet je eerst afspoelen – dan pas kunnen ze in een bak om gerecycled te worden. Maar dat betekent ook dat een wegwerpschaar niet meer helemaal wegwerp is. Er moet een protocol voor gemaakt worden. En het liefste wil je herbruikbare spullen natuurlijk.”

Hackathon

Veel producten worden überhaupt niet gerecycled, meestal omdat ze uit verschillende materialen bestaan die niet van elkaar gescheiden kunnen worden. PreZero organiseerde vorig jaar een ‘hackathon’ om een oplossing te vinden voor moeilijk recyclebare plastic infuuszakken en spuiten. Deze moeten aan heel hoge kwaliteitseisen voldoen om te voorkomen dat plasticdeeltjes loslaten en bij patiënten in het lichaam terechtkomen.

“Onze afdeling innovatie is samen met een aantal ziekenhuizen, wetenschappers en producenten om tafel gaan zitten. Samen hebben we gebrainstormd hoe we ze circulair kunnen verwerken”, vertelt Arthur Haag, sectormanager cure, care & education bij PreZero.
Het bleek dat één producent al over recyclebare infuuszakken beschikte, die vervolgens door ziekenhuizen in gebruik zijn genomen.

Maar om die producten ook daadwerkelijk te kunnen recyclen, moet er veel meer gebeuren, legt Hunfeld uit. Een vergelijkbaar probleem speelde met dialysezakken: daar hebben medische vloeistoffen ingezeten waardoor die zakken niet zomaar naar het recyclestation mogen worden gebracht. In samenwerking met het ziekenhuis, PreZero en de fabrikant heeft een student industrieel ontwerpen van de TU Delft een systeem ontwikkeld waarmee de zakken kunnen worden opengeritst en geleegd. “Dan moet je dus een heel nieuwe logistieke stroom inrichten, en een paar honderd mensen daarover informeren”, vertelt Hunfeld. “In het begin lukte dat nog niet, en bleken er handschoenen tussen de zakken te zitten. Dan spreek ik mensen daarop aan. Maar na een jaar loopt het prima en gaat er een heel pure afvalstroom met zakken tegelijk weg.” Zo wordt jaarlijks 9000 extra kilo plastic gescheiden: 14 procent van de totale afvalproductie op de IC.

“Het circulair inrichten van een ziekenhuis is niet zozeer een ingewikkelde opgave, maar eerder een heel gefragmenteerde”, stelt Haag. “Het zijn allemaal kleine blokjes die samen bijdragen aan een circulair ziekenhuis.” PreZero werkt dan ook met ‘roadmaps’ die over een looptijd van enkele jaren afvalstromen in het ziekenhuis één voor één aanpakken. In grote organisaties zoals het ErasmusMC is er een vaste projectleider fulltime aanwezig om te helpen bij de uitvoer van alle maatregelen. Haag: “Het is een heel arbeidsintensief proces, dat veel van medewerkers vraagt.”

Ambities

Onder leiding van Hunfeld heeft een enorme waaier aan ziekenhuizen, onderzoeksinstellingen én marktpartijen zoals PreZero het ESCH-R consortium opgericht (voluit: Evidence-based Strategies to create Circular Hospitals: Applying the 10-Rs framework to healthcare). Er is 6 miljoen euro subsidie opgehaald bij de Rijksoverheid om de komende jaren te onderzoeken hoe ziekenhuizen minder wegwerpproducten kunnen gebruiken en in 2050 circulair en klimaatneutraal kunnen worden. De reikwijdte van het project is groot. “We werken met fabrikanten van medische producten, aan de manier waarop ziekenhuizen die gebruiken, tot aan hoe opleidingen aandacht geven aan circulair werken. We nemen de volledige keten mee”, vertelt Hunfeld.

Dat belang onderschrijft directeur innovatie Huizink. “Een circulaire economie vraagt om een gedragsverandering van iedereen. Het vraagt ook om een cultuur waarin er ruimte is om te experimenteren en nieuwe verdienmodellen uit te testen”, stelt ze. “En daar heb je mensen voor nodig die echt bezig zijn met de dag van overmorgen. Want het gevaar is dat als er financiële keuzes gemaakt moeten worden, het altijd over het nu gaat.”

Artikel in samenwerking met Change Inc.